Afscheid - de 3e etappe
GERED VAN DE BOM
EEN LEVENSBOOM VAN ALLES
De mooiste begraafplaats ter wereld' is een superlatief waar een Nederlandse auteur zich in liet meeslepen. Misschien ook vanwege dit verhaal: een begraafplaats die levens redt. Dat was op Paaszondag 1945, een van de laatste dagen van de oorlog. De kerk zat vol. Een geallieerd vliegtuig liet een bom van 500 kilo boven Wormbach vallen. Het raakte een stevige boom, waarvan de takken de bom opvingen en afbuigden. De bom landde in de zachte aarde tussen twee graven zonder te exploderen. Uitgerekend een levensboom redde hen van de dodelijke bom. Hij overleefde het ook. Tegenwoordig compenseert hij de oorlogsverwonding met drie stekels.
Als jongen liep Johannes Tigges elke dag over het kerkhof op weg naar school. Eind jaren 1950 wekten hoge steigers in de kerk zijn nieuwsgierigheid. Schilders en kunstenaars werkten onder het kruisgewelf. Op een dag wenkten ze hem om naar boven te klimmen. Hij zag hoe 14 lagen kalkverf met fijne spatels werden verwijderd. Het symbool van de weegschaal werd eronder onthuld. Een magische daad. "Ik werd toen gegrepen door deze kerk," herinnert de nu 70-jarige zich. Het heeft hem nooit meer losgelaten. Al 20 jaar leidt hij groepen naar de kerk van St. Petrus en Paulus in Wormbach, de echte plaats van de macht, en vertelt hij waargebeurde verhalen en grappige verhalen.
"Zullen we elkaar bij de voornaam noemen?" stelt hij voor, want dat is de gewoonte in het dorp. Hij neemt plaats in een van de voorste banken aan de 'mannenkant' en begint. Het is bewezen dat de huidige kerk rond 1250 is gebouwd. Laatromaanse bouwstijl, aardkleurige schilderingen. Er waren echter veel oudere voorgangers op dezelfde plek. En dan komt het pad op onzeker terrein: stond de oorspronkelijke kerk van het Sauerland in Wormbach? Een houten gebouw? Gebouwd door de missionaris Bonifatius in de achtste eeuw? Was Wormbach in de vele eeuwen daarvoor een Keltische gebedsplaats? Johannes denkt dat het laatste waarschijnlijk is: "In die tijd was het motto van de missionarissen: Bouw de kerken op de cultusplaatsen van de Germanen." Slimme zet, heidense plaatsen herinterpreteren in christelijke termen en gebruik blijven maken van hun kracht.
Sinds zijn ervaring op de schildersteiger is Johannes gefascineerd door de twaalf dierenriemsymbolen onder het kruisgewelf. Hij vermoedt een invloed van de benedictijnen uit het nabijgelegen klooster Grafschaft. Hun rijkdom aan kennis omvatte ook astronomische kennis. Misschien hebben ze in Wormbach zelfs zelf het penseel gehanteerd. De sterrenbeelden lijken een boodschap te verkondigen. Ze zijn zo gerangschikt dat onderzoekers denken dat ze een soort kalender zijn. Met behulp van de stand van de zon en de lichtinval door de ramen was het mogelijk om de datum van het belangrijkste christelijke feest, Pasen, af te lezen als een verplaatsbare feestdag. Johannes houdt ervan om zijn toehoorders te boeien met spannende verhalen. Waaronder het verhaal dat Schmallenberg deel zou kunnen hebben uitgemaakt van een voorchristelijk observatorium, vergelijkbaar met het monument bij Stonehenge in Engeland.
Feit is dat de kerk op een kruispunt van belangrijke paden stond. Lichamen werden soms over vele kilometers over de zogenaamde dodenroutes vervoerd om in Wormbachse aarde te worden begraven. De christelijke proselieten drongen het Germaanse gebied binnen via de Heidenstraße die van Keulen naar Kassel leidde. Vandaag de dag siert de gele schelp op een blauwe achtergrond lange stukken van deze route, als symbool voor de Jakobsweg. Nog een herinwijding.
BEDEHUIS, KRUISPUNT, CULTUURGOED
- EN DAAROM VANDAAG DE DAG EEN PLAATS VAN MACHT
Wat is de waarheid achter alle speculaties en raadsels? Johannes zegt: "Voor mij is het bewezen dat Wormbach al in voorchristelijke tijden een zeer belangrijke plaats was." Een gebedsplaats, een kruispunt, een cultuurgoed - en daarom ook vandaag de dag nog een gebedsplaats.
Boer Johannes, zoals hij in het dorp wordt genoemd, is geen boer. Als oudste zoon was hij voorbestemd om de boerderij te erven en werd hij opgeleid tot meesterboer. Maar op 23-jarige leeftijd doorkruiste een ernstig ongeluk zijn vooropgezette levensplan. Hij lag zes dagen in coma. Toen hij wakker werd, voorspelden de artsen dat hij nooit meer uit zijn rolstoel zou kunnen komen. Met een ijzeren wil trainde hij met krukken. Op een gegeven moment liet hij er één uit, toen allebei, en leerde lopen met orthopedische schoenen. In plaats van boer werd hij zakenman en later restauranthouder en veranderde hij de boerderij van zijn ouders in een familiehotel. Zijn gezicht is verweerd, hij is vaak op pad. Op elk moment van het jaar leidt hij gasten langs begraafplaatsen, dodenpaden en pelgrimspaden, brengt hij de geschiedenis tot leven, zet hij clichés op en spint hij verhaallijnen. De Australische Aboriginals zingen hun land als ze op een walkabout gaan; Johannes vertelt zijn land en gaat op een talkabout. Zijn sterke handen en armen laten zien dat hij iemand is die dingen kan aanpakken. Tegelijkertijd is hij zacht en aanraakbaar. "Vandaag heb ik dicht bij het water gebouwd," zegt hij, een deel van de boerderij waaraan hij erg gehecht was wordt afgebroken. Hij laat de tranen stromen. Een echt mensenmens.
Hij vertelt me over een spirituele ervaring die hij onlangs in de kerk had. "Ik ging 's avonds laat met vier anderen in een van de kerkbanken zitten. Het was pikdonker, op het eeuwige licht na. We hadden afgesproken om een half uur lang niet het minste geluid te maken." Tot op de dag van vandaag verwondert hij zich over wat er daarna gebeurde. Geleidelijk kwamen de contouren van de pilaren en gewelven tevoorschijn uit de duisternis, "de kerk werd licht in de duisternis." Tijdens de stille meditatie dacht hij terug aan die tijd toen er nog geen kerkbanken waren en de gelovigen moesten staan. De mis werd gehouden in het Latijn, wat geen van de dorpelingen begreep. "Daarom waren de afbeeldingen aan de muren en onder het plafond zo belangrijk voor de mensen."
Tijdens een evenement in de Spirituele Zomer kwamen boeddhisten, joden, hindoes en moslims samen in de kerk naast christenen. Ze spraken over het belang van licht in hun respectieve religies. "Het waren prachtige harmonieuze momenten, ik vond dat krachtig." Ongebruikelijke woorden van iemand die zichzelf als conservatief ziet. Ik ervaar hem ook als een van die tolerante, gastvrije metgezellen die krachtplekken laten stralen. En ik neem een ander besef mee als ik Wormbach verlaat: je hebt achtergrondkennis nodig om een plek als deze te begrijpen. Maar je kunt ook iets open laten. Een paar geheimen. Dat laat ruimte voor de verbeelding om te spelen.