Winterberg-Züschen (51.139414 | 8.494376)

Rrecht - onrecht - wet

enscenering van een middeleeuws hof op een afgelegen open plek in het bos in de buurt van de historisch gedocumenteerde locatie.

Het weer alleen al is een straf. Als ik vertrek uit Züschen, motregent het licht. Daarna heviger regen. Ik denk: oké, het kan erger. En het wordt nog erger: ik verdwaal in het bos op zoek naar het plein van het gerechtsgebouw. Als ik uiteindelijk op een heuveltje aankom, verandert de lucht van grijs naar zwart en breekt er een sneeuwstorm los. Ik zoek beschutting tussen de nabijgelegen beuken. Midden op de dag wordt het somber, windvlagen schudden aan de takken, ik voel een rilling over mijn rug lopen. De gedachte komt bij me op: wat een perfecte enscenering voor deze plek! De contouren van de zeven esdoorns die het plein omringen vervagen in de schemering, ik ben helemaal alleen. In deze volledige afzondering en stilte is het gemakkelijk om oude beelden op te roepen:

Een aprilochtend in 1458, de dag des oordeels. In het midden van het plein vormt een machtig, grijs blok steen de tafel van de rechter. Woordeloos, met weloverwogen bewegingen, legt de baron twee voorwerpen op de plaat, een zwaard en een touw. De juryleden staan in een halve cirkel om hem heen en brengen elk de rituele groet terwijl ze hun rechterhand op hun linkerschouder leggen: Het is duidelijk voor de zeven: het is een zaak van leven of dood. Zij zijn degenen die het weten, ze zijn beëdigd, er rust een grote verantwoordelijkheid op hen. Ze weten dat als een van hen het hof, de locatie en de straffen onthult, ook hij zal worden opgehangen.

De kleine visjes, de kleine vergrijpen worden in het dorp berecht. Het is anders op deze plek, ver weg in het bos en onder de open hemel. Wie hier wordt veroordeeld, God hebbe medelijden met hem! Een man wordt voor de stenen tafel van de rechter gebracht. De boer wordt beschuldigd van moord, hij zou zijn buurman hebben doodgestoken. Een "vemwrogige" misdaad, het hoort voor de Feme. Als hij medejuryleden heeft die zweren bij zijn onschuld, is er een kans dat hij er levend vanaf komt. Maar het proces toont aan: Dat heeft hij niet gedaan. De Freigraf spreekt het doodvonnis uit.

Een zonnestraal brengt me terug naar het heden. Het wolkendek is gebroken. Het wordt plotseling warmer, de jas droogt op. Ik hurk neer op een van de platte stenen blokken die over de open plek verspreid liggen en suggereren dat men hier recht heeft gesproken. Vragen komen op: Wat is rechtvaardigheid eigenlijk voor mij? Is het leven eerlijk? Bestaat er zoiets als goddelijke rechtvaardigheid? Of zijn oordelen altijd menselijk, ingebed in tijd, plaats en cultuur? Ik ga op de andere stenen pleinen zitten. Elk maakt een ander perspectief mogelijk. Ik kan de wanhoop van de beschuldigde voelen; de wens van de juryleden dat de vrede in het dorp wordt hersteld; de innerlijke strijd van de Freigrafen, die zijn macht over leven en dood Wissen en alles goed willen doen. Er is ruimte voor zeer tegenstrijdige gevoelens in de rechtszaal in de open lucht.

Terwijl ik terugloop naar Züschen, denk ik na over wat ik heb meegemaakt. In de Middeleeuwen deden veel griezelverhalen de ronde over de Feme. De geheimhoudingsregels voedden de fantasie van de mensen. Er gingen geruchten over willekeur en machtsmisbruik, over marteling en opsluiting. Georganiseerde wreedheid. Vandaag de dag weten historici dat er inderdaad sprake was van corruptie en machtsmisbruik. Maar het aantal doodvonnissen was vrij laag. De veroordeelden konden in beroep gaan bij andere vrije rechtbanken. Er waren rituelen en regels, een strijd voor gerechtigheid. Het doel was om de vrede in de dorpsgemeenschappen te bewaren. De Tien Geboden moesten ook met seculiere middelen worden afgedwongen.

Misschien, denk ik terwijl ik uit het bos stap en de eerste vakwerkhuizen zichtbaar worden, waren de Middeleeuwen niet zo donker als altijd wordt beweerd. Zelfs toen was er het verlangen van mensen naar gerechtigheid. Zelfs toen waren er pogingen om een einde te maken aan het vuistrecht en geweld in te dammen. De Feme was daar één van.

Auteur: Michael Gleich