Museumsplatz Eslohe

Eslohe, Homertstr. 35 (51.26191 | 8.165718)

Anarchie en nederigheid

Buitengedeelte van het DampfLandLeute Museum met waterkrachtcentrale, rails en machines.

Niets past hier bij elkaar. En het past heel goed. Klinkt tegenstrijdig? Dat is precies het punt. Tegenstrijdigheden. In het karakter van de man die deze plek vorm gaf; in de geest van ieder mens met zijn verschillende stemmen; als een uitdaging waar we soms wanhopig van worden.

Maar de een na de ander. Ik sta op een zonnige aprildag op het voorplein van het DampfLandLeute Museum in Eslohe en denk aan de oogverblindende figuur die er architectonisch zijn stempel op heeft gedrukt. Eberhard Koenig was de naam van de eigenaar van de kettingfabriek die later het museum werd. Hij leidde het bedrijf een halve eeuw, woonde 20 jaar op het terrein en zijn urn werd in 1981 naast het huis begraven.

Sorry, een graf in de tuin? Mag dat eigenlijk wel? Niet echt. Dat brengt ons bij de eerste tegenstrijdigheid. Koenig had invloed in Eslohe. Succesvol zakenman, grootste werkgever, weldoener op vele manieren. Vanuit die positie veroorloofde hij zich vrijheden die gewone burgers moeilijk kwalijk zouden nemen. Zo droeg hij als rijke fabriekseigenaar een overall, hielp hij mee in de productie en dronk hij aan het eind van de dag graag een glaasje met zijn arbeiders. Of zelfs nog een paar glazen. Tot een ernstige ziekte. Toen veranderde hij volledig en werd geheelonthouder. Is het toeval dat hij, die eerder ideeën had om het bedrijf over te dragen aan zijn arbeiders, zich nu van hen distantieerde en zich voortaan gedroeg als een eenzame patriarch?

Ik kijk rond op het voorplein. De ambivalente persoonlijkheid van Koenig wordt weerspiegeld in de mengelmoes van bouwstijlen. Witgeschilderde arcades doen denken aan kloostergangen, maar hebben geen andere functie dan het terrein af te bakenen. Het woongebouw speelt met het contrast tussen de eenvoud van de jaren 1960 en - door een ronde toren - monarchale pracht en praal. De ramen van de aangrenzende werkplaats zouden ook goed hebben gestaan in een kerk. De poort met twee vleugels naar de voormalige werkplaats heeft geen industriële look, maar lijkt met zijn groen-witte ruitdecor op een typische Sauerlandse schuurdeur. In direct contrast hiermee staat een oude, zorgvuldig gerestaureerde fabriekslocomotief met stoommachine. In de gracht boven de hal botsen de weerspiegelingen van de rode fabrieksschoorsteen die boven alles uittorent met het zwart-witte vakwerkpatroon van voormalige arbeiderswoningen. Losjes gebaseerd op een bekende boektitel: What is this place, and if so, how many?

De ochtendzon verwarmt. Ik ga zitten op een bankje naast de schuurdeur van de fabriek, een tapijt van felgele paardenbloemen voor me, en denk na over tegenstrijdigheden in mijn eigen leven. Op de een of andere manier slaagt mijn geest er moeiteloos in om me tijdens een vlucht naar Zuid-Afrika aan klimaatbescherming te laten denken; om me op de terugweg van de biologische winkel nog een fastfoodhamburger te laten eten; om me te laten klagen over de "fucking arrogantie van deze collega..." - en niet op te merken hoe arrogant ik op dit moment zelf ben. In mijn hoofd gaat het allemaal prima samen. Net als op het plein voor me.

Eberhard Koenig, die zich voor zijn wereldreizen een buitenhut op luxe cruiseschepen had kunnen veroorloven, reisde in plaats daarvan als stoker op koopvaardijschepen, bijvoorbeeld naar China. Eerst losbandigheid, dan ascese. Eerst een rijke sympathisant van socialistische ideeën, dan een achterdochtige fabriekseigenaar. Aan de ene kant een inpakker met met olie besmeurde handen, aan de andere kant een mooie denker die de schrijver Günter Grass ontving voor politieke praatjes.

Toen hij stierf, hield het waterrad naast zijn huis er op mysterieuze wijze mee op. Decennialang had het betrouwbaar gedraaid door de Salwey die voorbij stroomde. Een laatste onbegrijpelijk moment. Koenig liet de gemeenschap een stichting na met een miljoenenkapitaal, de geïnteresseerden in techniek een unieke collectie stoommachines en daarnaast een zielenroerselen vol tegenstrijdigheden en spanningsbogen. Hij nodigt ons uit om na te denken over waarom wij mensen onszelf nooit volledig kunnen verklaren met onze innerlijke tegenstrijdigheden. Koenig liet een wijze zin achter over dit onderwerp. Op een van de arcades liet hij een koperen plaat aanbrengen, waarvan de inscriptie bedekt is met een groenachtige patina: "Geef niet de schuld aan wat je niet kunt begrijpen."

Auteur: Michael Gleich