Museumsplatz Eslohe

Eslohe, Homertstr. 35 (51.26191 | 8.165718)

Anarchie en nederigheid

Buitengedeelte van het DampfLandLeute Museum met waterkrachtcentrale, rails en machines.

Niets past hier bij elkaar. En het past heel goed. Klinkt tegenstrijdig? Dat is precies het punt. Over tegenstrijdigheden. In het karakter van de man die deze plek vorm gaf; in de geest van elke persoon met hun verschillende stemmen; als een uitdaging waar we soms wanhopig van worden.

Maar één ding tegelijk. Ik sta op een zonnige dag in april op het voorplein van het DampfLandLeute Museum in Eslohe en denk aan de oogverblindende figuur die hier zijn architectonische stempel op heeft gedrukt. Eberhard Koenig was de eigenaar van de kettingfabriek die later het museum Werden. Hij leidde het bedrijf een halve eeuw, woonde 20 jaar op het terrein en zijn urn werd in 1981 naast het huis begraven.

Pardon, een graf in de tuin? Mag dat eigenlijk wel? Niet echt. Dat brengt ons bij de eerste tegenstrijdigheid. Koenig had invloed in Eslohe. Succesvol zakenman, grootste werkgever, weldoener op vele manieren. Vanuit die positie veroorloofde hij zich vrijheden die voor normale burgers moeilijk te bekritiseren zouden zijn geweest. Zo trok hij, de rijke fabriekseigenaar, een overall aan, hielp hij mee in de productie en genoot hij aan het eind van de dag van een drankje met zijn arbeiders. Of zelfs een paar glazen meer. Tot hij ernstig ziek werd. Toen veranderde hij volledig van Schwenke en werd geheelonthouder. Is het toeval dat hij, die eerder het idee had gehad om het bedrijf over te dragen aan zijn werknemers, zich nu van hen distantieerde en zich vanaf dat moment gedroeg als een teruggetrokken patriarch?

Ik kijk rond op het voorplein. De ambivalente persoonlijkheid van Koenig wordt weerspiegeld in de mengelmoes van bouwstijlen. Witgeschilderde arcades doen denken aan kloostergangen, maar hebben geen andere functie dan het terrein af te bakenen. Het woongebouw speelt met het contrast tussen de eenvoud van de jaren 1960 en - dankzij een ronde toren - monarchale pracht en praal. De ramen van de naburige werkplaats zouden ook goed hebben gestaan in een kerk. De dubbele poort naar de voormalige werkplaats heeft geen industriële look, maar ziet eruit als een typische Sauerlandse schuurdeur met zijn groen-witte ruitpatroon. Een oude, zorgvuldig gerestaureerde fabriekslocomotief met stoomaandrijving staat ernaast in direct contrast. In de gracht boven de hal botsen de weerspiegelingen van de torenhoge rode fabrieksschoorsteen met het zwart-witte vakwerkpatroon van voormalige arbeiderswoningen. Vrijelijk aangepast aan een bekende boektitel: Wat is dit voor plek, en zo ja, hoeveel?

De ochtendzon verwarmt. Ik ga zitten op een bankje naast de schuurdeur van de fabriek, een tapijt van felgele paardenbloemen voor me, en denk na over de tegenstrijdigheden in mijn eigen leven. Op de een of andere manier lukt het mijn geest moeiteloos om tijdens een vlucht naar Zuid-Afrika na te denken over klimaatbescherming; om op de terugweg van de biologische winkel een fastfood hamburger te eten; om te klagen over de "fucking arrogantie van deze collega..." - en me niet te realiseren hoe arrogant ik op dat moment ben. In mijn hoofd gaat het allemaal perfect samen. Net als op het veld voor me.

Eberhard Koenig, die zich voor zijn wereldreizen een buitenhut op luxe cruiseschepen had kunnen veroorloven, reisde in plaats daarvan als stoker op koopvaardijschepen, bijvoorbeeld naar China. Eerst losbandigheid, dan ascese. Eerst een rijke sympathisant van socialistische ideeën, dan een achterdochtige fabriekseigenaar. Aan de ene kant een verpakker met met olie besmeurde handen, aan de andere kant een mooie denker die de schrijver Günter Grass ontving voor politieke praatjes.

Toen hij stierf, hield het waterrad naast zijn huis er op mysterieuze wijze mee op. Decennialang was het betrouwbaar gedraaid door de voorbij stromende rivier de Salwey. Een laatste onbegrijpelijk moment. Koenig liet de gemeenschap een stichting na met een miljoenen kapitaal, een unieke collectie stoommachines voor degenen die geïnteresseerd zijn in technologie en een plek van de ziel vol tegenstrijdigheden en spanning. Hij nodigt ons uit om na te denken over waarom wij mensen, met onze innerlijke tegenstrijdigheden, onszelf nooit volledig kunnen verklaren. Koenig heeft een wijze zin achtergelaten. Hij liet een koperen plaat bevestigen op een van de arcades, waarvan de inscriptie bedekt is met een groenachtige patina: "Geef niet de schuld aan wat je niet kunt begrijpen."

Auteur: Michael Gleich