Freistuhl Düdinghausen

Düdinghausen, Zum Sürendahl (51.257473 | 8.692625)

Vrede en recht

Rechtbankplein met een weids uitzicht over bossen en weilanden. In de middeleeuwen werden hier juridische zaken voor de inwoners van het vrije graafschap Düdinghausen behandeld.

Ik had Düdinghausen op internet gevonden onder het kopje "Avonturendorp voor natuur en geschiedenis". Dit had mijn nieuwsgierigheid gewekt. Ik kon me echter niet veel voorstellen bij de "Freistuhl", een plein voor het gerechtsgebouw. Op foto's waren alleen twee gebeeldhouwde stenen te zien en ik vroeg me af wat daar zo fascinerend aan was. Ik ontmoet Horst Frese bij de dorpskerk. Hij is de voorzitter van de plaatselijke vereniging voor geschiedenis en toerisme en wil me graag kennis laten maken met de Freistuhl. Sinds zijn pensionering houdt hij zich bezig met zijn favoriete bezigheid: Hij vertelt over Düdinghausen.

We wandelen langs vakwerkhuizen, waarvan vele meer dan 100 jaar oud zijn. Frese kent alle huisnamen die door de eeuwen heen bewaard zijn gebleven, zelfs toen gebouwen op dezelfde plaats werden afgebroken en weer opgebouwd. Hij kent ook de verhalen achter de vier muren. Een van de "Königs" emigreerde naar Amerika. "Berendes" had rond 1600 een heksendispuut met een buurman. Een straat verder, in 1723, gingen de protestantse en katholieke priesters elkaar te lijf, niet met geestelijke argumenten, maar met hekspijlen. En uitgerekend de "Jägers" gedroegen zich als stropers: vader en zoon werden in 1735 op heterdaad betrapt in het bos, doodgeschoten en oneervol begraven naast het kerkhof. Frese vertelt het verhaal van huis tot huis, zichtbaar trots op de historische rijkdom van het kleine dorp.

Aan de zuidelijke rand bereiken we de Freistuhl. Het behoort tot de historische Freigrafschaft Düdinghausen en haar acht Saksische dorpen. Een stenen herenzetel met een uitgebeitelde ster uit het wapen van de familie von Waldeck, tot wiens Grafschaft het dorp lange tijd behoorde. Een Schwerte, die de macht van leven en dood symboliseert, is gegraveerd in het oppervlak van de tafel van de rechter, die ook van steen is. Ernaast staat een jonge lindeboom, zoals die traditioneel werden geplant op plaatsen waar recht werd gesproken. Vanuit een nuchter standpunt gezien is er niets meer dan twee stenen, een kleine boom en een uitzicht op een uitgestrekt agrarisch landschap met weilanden en akkers.

Maar terwijl Horst Frese het verhaal vertelt, begint er een historisch drama in mijn hoofd: "De Freigraf zat hier op de stoel, het kasteel Eisenberg van de graven van Waldeck altijd in het zicht. Hij was door hen aangesteld om recht te spreken. Links en rechts van hem zaten zeven schepenen. Dit waren gerespecteerde boeren met aanzienlijke grondbezittingen. Zij beslisten zelfverzekerd over de vonnissen. Volgens de Germaanse traditie van het 'Ding' vergaderde de rechtbank in de open lucht. Daarom moest de stoel van steen zijn. De zittingen waren openbaar. Als de dorpelingen het niet eens waren met het oordeel van de vrije graaf en de schepenen, moest de zaak opnieuw worden behandeld. Dit had een democratisch karakter. Naast de Schwerte lag er soms ook een touw op tafel als er een doodvonnis dreigde. Ook dat werd onmiddellijk uitgevoerd."

Maar de onderhandelingen gingen meestal over triviale geschillen. Een grenssteen werd stiekem verplaatst. De koe van een buurman was gewond. Gebroken glas bij een caféruzie. Acht dorpen vielen onder de jurisdictie die van deze plek uitging. "Dat was echt vredeswerk," legt Horst Frese uit. Het was een kwestie van het voortdurend herstellen van harmonie en overeenstemming - belangrijk in die tijd waarin de dorpelingen afhankelijk waren van elkaar, in voor- en tegenspoed. Er werden vonnissen geveld over "gratis goederen, wegen en voetgangersbruggen, maar ook over schulden en schadevergoedingen en soortgelijke burgerlijke zaken". Slachtoffer-daderbemiddeling werd toen al toegepast. Iedereen die een ander schade had berokkend, moest een schadevergoeding betalen. Dit gold zelfs voor overspel: de rivaal moest een schadevergoeding betalen aan het slachtoffer.

Een soort strafrechtbank, de "geheime acht", vergaderde minder vaak en in besloten kring. Plaats delict Düdinghausen: Op een septemberdag in 1539 prikte een landarbeider met de naam Hanns Unland een brief met een vete op de kerkdeur. Hij verklaarde zijn vijandschap tegen de boer Thiele - om zijn eer te beschermen. "Dü wol waist why", je weet wel waarom. Hij verspreidde het woord in het dorp dat Thiele hem had proberen op te hitsen om de nieuwe Lutherse pastoor te vermoorden. Was de boer een geheime rebel tegen de heren van Waldeck, onder wiens bescherming de pastoor stond? Of was iemand wraak aan het nemen voor het lage loon van een landarbeider? Toen Unland vluchtte, werd hij achtervolgd, gearresteerd en voor de geheime acht gebracht. De Freigraf had wat onderzoek gedaan en confronteerde de knecht met zijn eerdere "wandaden, diefstal en beroving", hij zou zelfs een moord hebben gepleegd. De intrige liep niet goed af voor de knecht: Hij belandde op de tak van een eik.

Frese vertelt over grensgeschillen tussen de Waldecks en de keurvorsten van Keulen, over de strijd om het goud dat in de buurt werd gevonden, over liefdesaffaires en politieke intriges. Verhalen uit de geschiedenis raken ons omdat we onszelf erin herkennen, onze eigen angsten en conflicten, lijden en vreugde. Frese vertelt ons over dit alles terwijl we op de Freistuhl in de zon zitten, omringd door hommels. Met zijn beschrijvingen heeft hij twee blokken steen en een kleine boom omgetoverd tot het decor voor thrillers die mij, de luisteraar, naar de Freistuhl lokken.

Auteur: Michael Gleich