De bergen rond Willingen zijn niet alleen bijzonder hoog. Tijdens een wandeling van Ettelsberg naar Kahle Pön komen wandelaars door open heidevelden die velen niet verwachten in het Sauerland. In de middeleeuwen kenmerkten ze ooit de hele regio. Vandaag de dag kost het veel moeite om de laatste van deze bijzondere natuurgebieden te behouden.
Ettelsberg - Neuer Hagen - Kahle Pön, dit is mijn wandelroute door de Heiden van Sauerland. Door het gebruik van de heuveltoppen door de eeuwen heen heeft de mens een natuurlijk landschap gecreëerd dat nu streng wordt beschermd.
In verschillende Sauerland-Wanderdorpen heb ik al over de Heidenstraße gehoord. Deze middeleeuwse hoofdtransportroute liep van Keulen naar Leipzig door plaatsen als Wormbach, Wormbach, Küstelberg en Medebach. Pastoor Ulrich Stipp uit Oberkirchen had me er al wat informatie over gegeven: "Wie bij de naam Heidenstraße denkt aan een weg naar de wereld van de Heidenen, de ongelovigen, zit op het verkeerde spoor. De Heidenstraße was de weg door de heidevelden die het toenmalige Sauerland kenmerkten. Al in de vroege middeleeuwen rooiden mensen de bossen en maakten er houtskool van. De open gebieden werden vervolgens gebruikt om vee te laten grazen. Pas in de 19e eeuw keerde het bos terug."
Nergens anders in het Sauerland zijn er zoveel heidegebieden als op de heuveltoppen rond Willingen. En nergens anders is het zo gemakkelijk om de hoogste bergen van het Sauerland te beklimmen: ik neem de moderne kabelbaan van Willingen de Ettelsberg op naar de uitkijktoren. De toren van de Hochheideturm met zijn comfortabele lift weerspiegelt zich in de vijver van waaruit de besneeuwingsinstallatie in de winter van water wordt voorzien.
Op een gemiddelde hoogte van 800 meter leidt mijn pad me door de bossen rond de Hegekopf naar de grootste Hochheide van het Sauerland: de Neuer Hagen. Bij de bron van Hoppecke ontmoet ik een kudde schapen met een herderin. Samantha Josefin Dirks kan me veel vertellen over de Heid, hoe het is ontstaan en hoe het bewaard is gebleven: "Het moet een heel karwei zijn geweest toen dit landschap ontstond. In de herfst werden de graszoden van de bergheide verwijderd met kleine schoffels. Dit werd plaggen genoemd en daar komt de term 'plagerei' vandaan. Het spul werd gebruikt als winterbedekking voor de stallen. De volgende lente werd het goed gemengd met koeienmest - een geweldige meststof voor de velden in het dal. Hierboven werd de grond op de lange termijn op natuurlijke wijze verarmd." Zo ontstonden de heidelandschappen waar de heide nu in augustus bloeit - een natuurgebied waar mensen voortdurend een handje moeten helpen. "Het bos wil de heuveltoppen terugwinnen," legt de herderin me uit. "We moeten de struiken weghalen en soms omploegen - maar het belangrijkste is dat er dieren op de Heid grazen, net als vroeger. Dit is de enige manier om de plantengemeenschappen in stand te houden. Herderswerk is al heel lang niet meer economisch rendabel, zeker niet met zo'n grappige mix van historische schapenrassen die tegenwoordig zeldzaam zijn geworden. Ik heb Heidschnucken, bergschapen, Suffolk, Isle de France en een paar geiten in mijn kudde - ongeveer 800 dieren in totaal. We worden betaald om hier in deze tijd van het jaar voor het landschap te zorgen."
Hoe rustgevend is het om in het tempo van de schapen over de Heid te lopen, te kletsen of stil te zijn, te luisteren en te proeven. Miljoenen bosbessen liggen rijp aan onze voeten. Terwijl ik een handvol pluk, vertelt de herderin me dat de bosbessenplukkers zich vaak ergeren aan de schapen die precies op het moment van rijping door de Heid zwerven. "Maar zonder onze schapen zouden de bosbessenplukkers al snel niets meer te plukken hebben," legt de herderin uit. "De dieren bijten de uiteinden van de struiken af. Ze zijn dan 'bang' om dood te gaan. Ze zijn dan 'bang' om uit te sterven en produceren volgend jaar meer bessen. De schapen eten ook bosbessen, pikken de zaden van de plant en laten ze ergens anders vallen - mooi verpakt in goede mest. De schapen verjongen de heide en houden deze in leven. Zonder schapen in deze tijd van het jaar zouden er binnen een paar jaar geen bosbessen meer zijn en binnenkort ook geen heide. De struiken zouden eerst komen en de bomen later."
We vervolgen de Uplandsteig, die 64 kilometer rond Willingen loopt, naar de volgende heide op het Kahle Pön. Ik trakteer mezelf op een avondsnack bij de Graf Stolberg Hütte op de Knoll. Hier heb je niet alleen een geweldig uitzicht over de naburige baai van Medebach, maar krijg je ook gratis regionale biologische producten.
Als de zon ondergaat, sta ik precies op de grens tussen Hessen en Westfalen aan de rand van het Heid op het Kahle Pön. Het startpunt van mijn wandeling vandaag is altijd te herkennen als een duidelijk oriëntatiepunt aan de horizon: de Hochheideturm op de Ettelsberg. Bijna precies daarachter zakt de zon in de nevel en laat honingkleurig licht over de Heiden stromen.
Klaus-Peter Kappe