De WaldSkulpturenWeg leidt naar het Schmallenbergse Sauerland. Geflankeerd door grote sculpturen van internationaal bekende kunstenaars betreedt de wandelaar een Bullerbü voor jong en oud. Tussen Wormbach en Wilzenberg liggen spirituele krachtplekken te wachten. Tussen Altenilpe en Wenholthausen kijken wandelaars vanaf de Sauerland-Höhenflug neer op schilderachtige dorpjes met hechte dorpsgemeenschappen die gastvrij zijn en openstaan voor iedereen die de gewoonten, cultuur en levensstijl van Sauerland wil ervaren.
Schmallenberg en Eslohe worden gekenmerkt door meer dan 120 dorpen en gehuchten. Hun schoonheid wordt door gasten gezien als de grootste kracht van de regio. Ze komt diep uit de dorpsgemeenschappen. Natuurlijk nestelen de dorpen zich ook aan de buitenkant schilderachtig in het zacht golvende landschap.
Nevelslierten omringen oude beukenbomen, een nog oudere waterput en de voet van een jonge toren die op een nog ouder rotsfundament staat. Ooit stond er een kasteel op de Wilzenberg tussen Grafschaft en Winkhausen. Daarvoor was het waarschijnlijk een heidens bedevaartsoord en later leefde hier een monnik als kluizenaar. Bijna geen enkel ander punt in het Sauerland heeft zo'n intense geschiedenis. De van verre zichtbare bergkegel met zijn steile flanken en oude beukenbossen, het 28 meter hoge kruis, een uitkijktoren, de bedevaartskapel en de kruisweg stralen een kalme kracht uit. Zonder de mist zou je ook vanaf de toren een prachtig panoramisch uitzicht hebben.
De mist draagt gezangen en het zachte geluid van een klok naar mijn oor. Ik volg het geluid naar de bedevaartskapel. Hier eindigt het zomerbedevaartsseizoen op de Wilzenberg met de schuttersbedevaart, georganiseerd door de schuttersbond van het district: Vlaggen, groene uniformen, schutterspetten in de zomerregen. "Er had niet zoveel wijwater hoeven zijn," zegt pastoor Ulrich Stipp uit Oberkirchen met een glimlach. "Deze bedevaart is zo belangrijk voor de schutters dat ze zich niet laten tegenhouden door een beetje regen." Na de mis raak ik aan de praat met de pastoor en hij legt uit: "De Wilzenberg heeft in alle opzichten iets speciaals - plaatselijk, maar ook geestelijk - iets dat zich onderscheidt van het dagelijks leven. Mensen voelen dit al minstens twee millennia zo." Maar de berg is niet de enige krachtplek met een eeuwenoude geschiedenis. De pastoor vertelt me over de Romaanse kerk in Wormbach, de moederparochie van de regio, met zijn mysterieuze schilderingen van de dierenriem onder het gewelf. "Er kan een heidens bedevaartsoord in Wormbach zijn geweest voordat het christelijke geloof in de tijd van Karel de Grote naar het gebied kwam," leer ik, "vooral de begrafenisroutes die werden gebruikt om overledenen vanuit de hele regio naar Wormbach te Brachten, zelfs vanuit Soest, getuigen van de spirituele kracht van deze plek."
Natuurlijk volg ik het advies van de pastoor op en bezoek ik de kerk. Dit brengt me naar een van die bijzondere dorpen. Ze hebben een echt centrum. Het zijn gewoon mooie plekken, een lust voor het oog: eenvoudig, onopvallend en duidelijk - een uitdrukking van de wil om een harmonieus, stilistisch samenhangend en uniform ontwerp te creëren. Maar de doorslaggevende factor ligt onder het glanzende oppervlak: de pleinen stralen leven uit en laten zien dat mensen hier echt regelmatig samenkomen. De dorpen in Schmallenberg en Eslohe zijn een uitdrukking van een bijzondere vorm van gemeenschap. En als gast voel je je meteen welkom. Wie zich inzet, vindt hier echt een tijdelijk thuis.
De kerk in Berghausen, slechts één dorp verderop, doet niet onder voor de veel bekendere kerk in Wormbach. Vooral sinds de recente renovatie worden de prachtige fresco's in het koor prachtig geaccentueerd door nieuwe verlichting. In deze regio ontmoeten eeuwenoude kunst en hedendaagse kunst elkaar. Veel kunstenaars, vooral van buiten de regio, hebben zich in de omgeving van Schmallenberg en Eslohe gevestigd.
De schilder Thomas Jessen, die eigenlijk uit Düsseldorf komt, vergezelt me op de Sauerland-Höhenflug van Bad Fredeburg naar zijn atelier in Eslohe. We hebben besloten om deze route te fietsen. Moderne e-bikes maken het mogelijk om de hele weg ontspannen te kletsen - ondanks de hellingen. Als je niet wilt wandelen, kun je deze comfortabele vervoermiddelen huren bij het gasteninformatiecentrum in Schmallenberg. Het is vandaag Extrem-Extrem helder en vanaf Gelsterhagen bij Altenilpe kijken we uit over half Sauerland. De geweldige uitzichten omzomen onze route als parels aan een ketting. Maar dat is niet wat de schilder naar het Sauerland trok. "Voor mij is het vooral de geur," legt Thomas Jessen uit. "Die is aards en sterk, komt op de een of andere manier van diep en is intenser dan in andere gebieden." Ik vraag of dit ook de reden is waarom zoveel andere kunstenaars hier hun atelier hebben en krijg als antwoord: "Het is waarschijnlijk het gebied als geheel. Het landschap is inspirerend. De mensen hebben een manier van leven. Natuurlijk staat niet iedereen open voor moderne kunst, maar misschien een bovengemiddeld aantal wel. Het gebied is ook op de een of andere manier rauw en echt. Toscane is zo mooi, wat kan een kunstenaar anders doen? Maar er is hier iets waar je tegenaan kunt schuren. Het is mooi en ergens brokkelt het af. Het is rotsachtig en groen tegelijk."
Eenmaal aangekomen bij zijn atelier in het voormalige treinstation in Eslohe is de cirkel naar de Schützenbedevaart rond. Thomas Jessen moet een groot schilderij van een schietkoningin naar het museum voor machines en plaatselijke geschiedenis in Eslohe aan de overkant van de weg brengen. Een deel van zijn werk is daar te zien, terwijl zijn studio is gereserveerd voor zijn creatieve werk. "Als je hier woont," legt hij me uit, "mag je het schietfestijn niet missen als je deel wilt uitmaken van de gemeenschap. Dit gebruik heeft niets te maken met militarisme. Het is een viering van de gemeenschap."
De kunst hangt nu tussen de machines in het DampfLandLeute Museum in Eslohe. In de kamer ernaast staat een oude stoomwals. Eberhard König, de eigenaar van de voormalige kettingfabriek waar nu het museum is gevestigd, reed ermee door het dorp en rolde in zijn vrije tijd enthousiast overal heen waar iets te rollen viel - een origineel Sauerland en tegelijkertijd een andere uitdrukking van de gemeenschapszin die de regio kenmerkt: van fabriekseigenaren tot gewone arbeiders, iedereen werkt samen om de dorpen te maken tot wat ze zijn, zowel van binnen als van buiten.
Klaus-Peter Kappe